دیدگاه اسلام درباه آداب سفر را می توان به سه بخش پیش از سفر، هنگام سفر و پس از سفر تقسیم كرد.

** اهمیت سفر

امام علی (ع) در روایتی، سفر را یكی از راه های درآمد دانسته و می فرماید: هرگاه روزگار بر یكی از شماها دشوار شد، پس از سرزمین خود خارج شود و بیهوده خویش و خاندانش را با غصه خوردن غمگین نكند.

امام صادق (ع)، هدف از سفر را توشه یافتن برای آخرت، درآمد اقتصادی و لذت و تفریح بر می شمرد.

تندرستی و شادابی و تجدید قوا نیز یكی از اهداف سفر در روایات مطرح شده است.

** پیش از سفر

در روایتی، امام علی (ع) از افراد می خواهد، به سفری نروند كه بیم آن می رود به نماز یا دین شان لطمه بخورد.

در حدیثی دیگر، پیامبر اكرم (ص) از امام علی (ع) می خواهد، هنگام سفر، برای حفظ جانش از سارقان و درندگان، چوبدستی از درخت بادام تلخ به همراه داشته باشد و آیه بیست و دوم از سوره قصص را بخواند.

همچنین در دره ها -كه پناهگاه ماران و درندگان است- اطراق نكند.

انتخاب همسفر در اسلام بسیار مهم شمرده شده و نخستین پیشوای مسلمانان، در سفارش به فرزندش، از او می خواهد، ابتدا به جست وجوی دوست - همسفر- برآید و سپس راه افتد. و نیز برای پیشگیری از اختلاف، با كسی همسفر نشود كه آن فرد، خود را برتر از او می داند.

حضرت علی (ع) به خاطر اهمیتی كه برای نماز جمعه قایل بود، از افراد می خواست جز در صورت ضرورت -و یا به خاطر خدا-، در روز جمعه سفر نكنند و در نماز جمعه حاضر شوند.

همچنین در روایات آمده است، سفر در سه شب آخر ماه قمری مكروه است.

امام علی (ع) به سفارش رسول گرامی اسلام (ص)، تنها سفر نمی كرد و در احادیث، حداقل سه و حداكثر هفت نفر برای همراهی در سفر ذكر شده است.

اسلام مكتبی است كه از هر فرصتی برای رعایت و گسترش بهداشت بهره می جوید و چه بسا در همین جهت است كه غسل پیش از سفر مستحب است.

سپردن خانواده به خداوند، پیش از سفر، برای مسلمان امری طبیعی است و پیامبر اكرم (ص) در این باره می فرماید: آدمی هیچ جانشینی در خانواده اش، بهتر از دور ركعت نماز، نمی گذارد كه هنگام سفر بخواند و سپس دست به نیایش بردارد و بگوید: اللهم انی استودعك نفسی و مالی و ذریتی و دنیای و آخرتی و امانتی و خاتمه عملی.

سیدبن طاووس (ره) فرمود: در این نماز، در ركعت اول (پس از حمد)، سوره توحید و در ركعت دوم (پس از حمد)، سوره قدر را بخواند.

همچنین دعاهای بسیاری، پیش از سفر، از امامان بزرگوار نقل شده است كه هر كدام پنجره ای به سوی خداشناسی بر ما می گشاید.

* هنگام سفر

امام علی (ع) شب پیمایی را خوش نمی داشت و هم خود آخر شب (سحر) سفرش را

آغاز می كرد و هم كسانی را كه به سفر می فرستاد، از آنها می خواست، سحر سفر كنند همچنین در روایات سفر در روزهای شنبه، پنجشنبه و شب جمعه نیز سفارش شده است.

در برخی روایات، روزهایی را ذكر و تاكید كرده كه در این روزها سفر نكنید و در احادیث دیگر یادآوری شده است: صدقه بدهید و هر روزی كه می خواهید، سفر كنید.

امام علی (ع) گشاده دستی در سفر، كمتر مخالفت كردن با همسفران و بسیار به یاد خدا بودن را در فراز ونشیب های مسافرت، از نشانه های جوانمردی در سفر برشمرده است.

همچنین ایشان می فرماید: وقتی گروهی با هم سفر می كنند، همه سهمی پرداخت كنند، و پول ها جمع و هزینه ها از آن كسر شود این كار را باعث عدم اختلاف می‌دانست.

ایشان چون در جایی فرود می آمد، دست به نیایش برمی داشت و می فرمود: خداوندا! ما را در فرودگاهی خجسته فرودآر، و تو بهترین فرود آورنده ای.

در احادیث، همراه بردن تسبیح، تربت حضرت امام حسین (ع)، انگشتر و دستار بستن -برای مردان-، قرآن خواندن در حالی كه سواره است، خواندن دو ركعت نماز هنگام پیاده شدن و دعا كردن هنگام سوار شدن، تاكید شده است.

در حدیثی معتبر از زبان لقمان به پسرش نقل شده كه از او خواست، در مسافرت همراه خویش شمشیر، كمان -و ابزار دفاعی-، اسب، كفش، عمامه، طناب، مشك، آب، سوزن و داروهای مورد نیاز خود و دوستانش را بردارد.

پیامبر (ص) نیز چون به سفر می رفتند، شیشه روغن، سرمه دان، قیچی، آینه، مسواك، شانه، سوزن، طناب، تسمه های بغل و چیزی كه با آن كفش را پینه كنند، همراه خود می بردند.

آن چه شگفت انگیز است آن كه علم پزشكی امروز می گوید: در سفر باید بهتر از محل سكونت غذا خورد؟ زیرا بدن آسیب پذیرتر می شود و از همین روست كه بسیاری از مردم در مسافرت بیمار می شوند؟ زیرا به غذای خود در سفر توجه كافی نمی كنند.

در روایات بر این نكته تاكید و در سفارش های پیامبر گرامی اسلام (ص) برای برداشتن غذای مرغوب در سفر تصریح شده است.

همچنین این مساله در توصیه های امام صادق (ع) و امام سجاد(ع) آمده است.

در حدیثی، مصرف نان با شیر و ماست -و در حقیقت لبنیات- در سفر تشویق شده است.

گرچه رفتار انسان در هر حالی باید شایسته باشد، اما در سفر به خاطر رنج های بسیار كه زمینه‌های عصبانیت افراد را مهیا می سازد، اسلام آداب خاصی را توصیه كرده است.

علامه مجلسی در حدیثی معتبر از امام صادق (ع) نقل می كند كه لقمان پسر خویش را این گونه نصیحت می كرد: پسرم ! هنگامی كه با گروهی سفر می كنی، در كارهای خود و كارهایشان با آنان بسیار مشورت و همفكری كن. بر آنها بسیار لبخند بزن. گشاده دست باش. چون تو را به میهمانی خویش دعوت می كنند، بپذیر. اگر از تو یاری می جویند، كمكشان كن. و با چند چیز بر آنها برتر باش، به بسیاری خاموشی، به بسیاری نماز و گشاده دستی و جوانمردی در هر چه با خود داری، از چهارپا و ثروت و توشه.

چون با تو مشورت كنند، ابتدا درباره آن موضوع خوب بیاندیش و سپس پاسخشان بده، فرمان بزرگ تر را بپذیر و اگر كاری از تو می طلبند یا چیزی از تو می پرسند، بگو چشم و نه مگو، كه نه گفتن، نشانه ناتوانی و باعث سرزنش است.

در روایتی دیگر، امام صادق (ع) شوخی بسیار با -رعایت آداب شوخی با- همسفران، و پوشاندان رازها - و نقاط ضعفی كه از دوستانش در سفر دیده است - را پس از جدایی از آنان، از آداب سفر برشمرده است.

یاری رساندن به دیگران، در همه موارد، در اسلام سفارش شده است. اما با عنایت به نیاز بیشتر آدمی به كمك در سفر، در احادیث، بدان توجه ویژه ای شده است.

پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید: كسی كه مومن مسافری را یاری رساند، آفریدگار هفتاد و سه دشواری از سختی های این جهان را از او برمی دارد -و برایش آسان می گرداند- و او را از غم و اندوه امان می دهد و هفتاد سختی آن جهان را از وی برطرف می سازد؟ در زمانی كه سختی های رستاخیز، نفس مردم را بند می آورد.

در روایات، از اطراق كردن شبانه در میان جاده ها و رودخانه ها نهی شده است.

** پس از سفر

در احادیث، از سفر به عنوان قطعه ای از رنج تعبیر شده است كه به محض پایان یافتن، هر چه سریع تر باید نزد خانه و خانواده بازگشت.

در روایات، ضیافت دوستان پس از بازگشت از سفر مستحب شمرده و هدیه آوردن از سفر نیز سفارش شده است.

در روایتی آمده است: كسی كه از سفر بازمی گردد، سزاوار است پیش از انجام هر كاری، غسل كند، دو ركعت نماز بگذارد، به سجده رود و -به خاطر به سلامت بازگشتن و...- شكر خداوند را بر زبان آورد.

فراهنگ 1883**1588